Qalerallit issortitatut pissuseqalersarnerisa nalunartua

Allattoq Sara Kirstine Hald

Alisakkat naqikkaangakkit issortitatut pissuseqartarput. Niggorasartuupput nerpiilu imermik ulikkaarlutik, naqillugillu itersisikkaanni imeq anialersarluni. Qillaalasuupput ilaannikkullu ima akimut ersitsigisinnaapput, allaat pitarlugit isiginnaartoqarsinnaalluni.

Tassaapput ”jelly-fisk”-ip nerpii; Qalerallit, arlaannik ilisimaneqanngitsunik peqquteqarlutik naliginnaasumit aqinnerusut, pitsaassusaallu ima appasitsigisinnaalluni, allaat nerineqarsinnaanatik. Tamakku Natacha Severinip ilisimatusaatigai.

”Aalisakkat tamakku nerpii assammi tigummiuminaapput – soorluli tassa issortitamineq tigumminiarsaralugu. Aalisakkeriviup natiani nammineq paarngunnikuuvunga, tassali tigumiuminaanngaarmata,” Natacha oqarpoq.

Qalerallit nerineqarsinnaanngitsut

”Jelly-fisk tassaavoq aalisakkanut atatillugu ajornartorsiummut oqaasiliat ilaat, ilaatigut qaleranni siumorneqartartoq” Natacha Severin oqarpoq, taannalu Københavnip Universititiani Parasitologi og Alkavatisk Patobiologimi immikkoortortaqarfimmi uumasut nakorsaatut ph.d.-gorniartutullu atorfeqarpoq.

Taaguut aalisakkat ilaasa eqqumiitsumik nerpeqalersarnerannut taaguutaavoq. Nalinginnarluinnarli qaleraliugaluarput, kisianni pissutsit ilisimaneqanngitsut peqqutigalugit issortitatut pissuseqalertarput allaallu nerpii ima imeqalertigilertarlutik, naqillugit itersisikkaanni imeq nerpianiittoq anialersarluni taamaalillunilu suliarineranni nerpiat aserortarluni. Aalisakkat taamak pissusillit nerpii aamma mamassuseqannginnamik aqillutillu, nerisassatut piukkunnarpallaanngillat – ilaatigullu allaat nerineqarsinnaanngilluinnarlutik.

”Jelly-fisk tassaavoq aalisakkanut atatillugu ajornartorsiummut oqaasiliat ilaat, ilaatigut qaleranni siumorneqartartoq.”
– Natacha Severin

Taamatut immikkut pissuseq aalisakkani artini assigiinngitsuni arlalinni nunarsuarmilu sumiiffinni arlalinni siumorneqarsinnaavoq. Kalaallit Nunaannilu qalerallit sooq taamatut pissuseqartarnerat ilisimaneqanngilaq. Taamaattumik tassunga atatillugu, Natacha Severin saqqummerpoq. Ph.d.-inngorniutinimi aqqutigalugu qalerallit issortitatut pissuseqalersarnerisa ilisarnaataanik paasinninnerulernissani kissaatigaa.

Asseq una Natacha Severinip taaguuteqartippaa “jellyp tarrai 4-mat”. Saamiatungaani qalerallip nerpia nalinginnaq pitsaassusilik takuneqarsinnaavoq. Talerpiatungaanut qalerallip nerpiisa pujanneri annertusiartorput, qillaalasuullutik issortitatullu pissuseqarlutik.

Assiliisoq: Natacha Severin

Sammisap misissorneqarnera amigaarpoq

Aalisakkat issortitatut pissuseqalersarnerat 1900-kulli aallartinneranni assigiinngitsuni allaaserineqartarsimavoq, Natacha Severinilu malillugu, ajornartorsiut aalisartut akornanni ilisimaneqarluarpoq. Oqaluttuarporli sammisaq ulloq manna tikillugu ”amigartumik- misissorneqarsimasoq”.

”Oqaatiginianngilara ilisimaneqanngilluinnartoq, tassami pissutsit arlallit ilisimaneqarput, kisianni sunaluunniit peqqutaanersoq imaluunniit aalisakkamut, aalisakkat avatangiisiannut imaluunniit aalisagaqassutsimut qanoq pingaaruteqarnersoq ilisimaneqanngilaq,” Natacha oqarpoq.

Natacha oqaluttuarpoq taamak pissuseqalertarnerannut teoriit arlaliusut. Soorlu suffisarnermut atatillugu pilersartoq, tassa aalisakkat amerlisarnerminni nukissaminnik atuisarnerat peqqutaalluni. Ajornartorsiut imaani naqitsinermut, kissassutsimut imaluunniit mingutsitsinermut aamma attuumassuteqarsinnaavoq. Imaluunniit aalisakkat sananeqaataannik pinngitsoorani pissuseqarsinnaavoq.

”Pisat akornanni aalisakkat issortitatut pissuseqalersimasut qanoq immikkoortitissallugit periaaseqanngilaq, tassami nalugatsigu suna misissussanerlugu,”
– Natacha Severin

Aalisakkani artini allani miluuttut peqqutaallutik taamatut assingusunik pissuseqartoqarsinnaavoq, taamaakkaluartorli Kalaallit Nunaanni qaleralinni taamak ittunik suli nassaartoqarsimanngikkaluartoq, taanna teorii isiginngitsuusaarneqarsinnaanngilaq. Tamatuma saniatigut taamatut pissuseqarneq aamma aalisakkat nerisaannut attuumassuteqarsinnaavoq, soorlu nerisassanik imaluunniit inuussutissanik aalajangersimasunik amigaateqarnermik. Aalisartut ittannerit sumi qanoq innikkullu pisarineqarnera aamma pissutaasinnaasutut tikkuarpaat.

Aalisakkat issortitatut pissuseqartut asiutitsinermik kinguneqartarput

Aalisakkani nutaani issortitatut pissuseqarnerat qaqutiguinnaq ilisarineqarsinnaasarpoq, pisarnertulli aalisakkat suliarineqarneranni aatsaat ersersinnaasarluni. Tassa qaleralik nunatsinneersoq issortitatut pissuseqartoq sumorsuaq pereersimagaangami aatsaat paasineqarsinnaasarpoq.

Assersuuteqalaariarta: Qaleralik ilivitsoq, qerititaq Asiamut tunineqarsimavoq, tassanilu aatsinneqarpoq, pisisumillu errortorneqalerpoq tisaneqalerlunilu. Aatsaat tassani aalisagaq issortitatut pissuqarnersoq, immaqalu atorneqarsinnaanngitsoq paasineqartarpoq.

Taamaattoqartillugu aalisakkap piniarnerani, aalisakkerivimmut assartornerani, poortornerani, nunarsuaq ikaarlugu nassiussornerani pisisartumullu tunniunnerani nukiit aamma atorneqarsimapput. Matuma kingornagut pisisup aalisakkap uninngatinneranut salinneranullu nukiit atorneqartarput, tamatumalu kingorna allatut ajornavissappat aalisagaq kasiilerneqartarluni.

Tassa nukiit ilaatigut sulinermut, atortunut assartuinermullu asuliinnartinneqartarput. Tamanna piujuartitsinerunngilaq – tassa aningaasarsiorneq, aalisagartassanik atuineq aalisaqassutsilluunniit attatiinnarnissaa eqqarsaatigalugit.

Videomi qaleralik issortitatut pissusilik takuneqarsinnaavoq, suliluunniit aalisagaq tisaneqanngitsoq issortitatut pissusia ilisarineqarsinnaavoq.

Video: Natacha Severin

Ajornartorsiut qanoq annertutigaa?

Natacha Severinip ph.d.-inngorniutiminut atatillugu Royal Greenland suleqatigaa. Taakku aalisakkat issortitatut pissuqalersartut unammillernartutut toqqarneqarnerannut peqataasimapput. Ajornartorsiut aalisartunit ilisimaneqarpoq, kisiannili qanoq annertutigaa?

”Ajornartorsiutaanera qanoq annertutiginersoq oqaatigiuminaappoq. Kisitsinik erseqqissunik takussutissaqanngilaq, kisianni aalisakkat issortitatut pissusillit pisarineqarajupput – tamanna tamatigut ukiut ilagaangata pineq ajorpoq. Ajornartorsiulli ima annertutigaaq, allaat Royal Greenlandip tungaanit misissorneqartussatut kissaatigineqarluni,” Natacha Severin oqarpoq.

Suna misissorneqassanersoq ilisimaneqanngilaq

Maannakkummi qalerallit issortitatut pissuseqalersarnerannut pissutaasoq tamaallaat eqqoriarneqarsinnaavoq. Aalisakkallu sooq issortitatut pissuseqalersarnerat ilisimaneqanngingajammat, taakku avaqqukkuminaapput.

”Pisat akornanni aalisakkat issortitatut pissuseqalersimasut qanoq immikkoortitissallugit periaaseqanngilaq, tassami nalugatsigu suna misissussanerlugu,” Natacha Severin oqarpoq.

Ilisimatusarnerminut atatillugu taamaattumik aalisakkat issortitatut pissuseqalersartut suna ilisarnaatigineraat misissorniarpaa. Soorlu issortitatut pissuseqarnerat aalisakkani suli inerissimanngitsuni imaluunniit arnavissani suffisinnaanngoreersimasuni takussaaneruppat, ilisimasaq taanna immikkoortiterinermi atorneqarsinnaavoq.

Aalisakkat issortitatut pissusillit iluaqutigineqarnerat

Natacha Severinip neriuutigaa, sammisamik ilisimasaqarnerulernerup aalisakkat issortitatut pissusillit pisarineqartartut iluaqutigineqarsinnaalernerannik periarfissiiumaartoq. Taamaalilluni pinngortitap aalisartullu pissarititaat tulluarnerusumik iluaqutigineqarsinnaaniassammata – tamannalu aalisagartassanut aamma atuuppoq.

”Qularisassaanngikkaluartumik isumaqarpunga, aalisakkat issortitatut pissuseqalersarnerannut unammilligassaq peerutivissinnaanngikkipput. Apeqqullu tassaavoq qanoq iliuuseqarfigisinnaanerigut kiisalu aalisakkat pitsaassutsimikkut appasinnerusut piaartumik paasineqarnissaasa qularnaarnissaat, taamaalillutik immaqa iluaqutaasinnaassammata eqqaavimmullu igiinnarnagit arlaatigut naleqalersinneqarsinnaammata,” Natacha oqarpoq.

Natacha Severin ph.d.-inngorniutiminut atatillugu ukioq ataaseq missiliorlugu ingerlareerpoq ukiullu marluk qaangiuppata aalisakkat issortitatut pissuseqarlersartut pillugit suliani naammassissavaa. Ilisimatusarnermut aningaasaliissutit danskit naalagaaffiata issittumi ilisimatusarnermik aningaasaateqarfianit, GrønlandsBankip Inuussusissarsiornermut Aningaasaateqarfianit aammalu Royal Greenlandimit tunniunneqarsimapput. Aalisakkanut issortitatut pissuseqalersartunik ilisimatusarnermut arlaannik attuumassuteqarsinnaasumik ilisimasaqaruit, Natacha Severin ugguuna attaveqarfigisinnaavat nls@sund.ku.dk.