Najap issittumi sanaartorneq ilisimatusarfigaa

‘Kalaallit Nunaannut ilisimatusariarusuppit?’

Naja Kastrup Friis 32-nik ukioqarpoq issittumilu pitsaanerusumik qajannaannerusumillu sanaartorneq pillugu ph.d.-nngorniutiminik 2023-mi novembarimi illersuilluni. Maanna Danmarks Tekniske Universitetimi Lyngbymiittumi postdocitut atorfeqarpoq.

Taassuma ilisimatusarfigisai erniinnaq uterfigeqqissavavut, Najamimmi ateqaraluarluni issittumi sanaartorneq pillugu ilisimatusalinnginnermini ataasiaannarluni Kalaallit Nunaanniissimavoq. Nalaatsornerinnakkut tamanna ilisimatusarfigilersimavaa ph.d.-nngorniuteqarnissani takorloorsimanngisaannaraluaramiuk – aatsaat innuttassarsiuussilluni allagarsiussaq ima allassimasoq takugamiuk eqqarsaatigilerpaa:

‘Kalaallit Nunaannut ilisimatusariarusuppit?’

“Tassa suliassara,” Naja Kastrup Friis, Danmarks Tekniske Universitetimi sanaartugassanik ilusilersuisartutut ilinniarsimasoq, eqqarsarpoq. “Ph.d.-nngorniuteqarnissara takorloorsimanngisaannaraluarpara,” illariaatigaluni oqarpoq.

“Piffissatta ilarujussua isersimaarnermut atortaratsigu inigissaarnissarput pingaaruteqarluinnaqqissaarpoq,”
Naja Kastrup Friis

Nuummi alapernaanneq

Ataatassani Kalaallit Nunaanni angalasarsimammat 15-inik ukioqarluni Kangerlussuarmut pisuttuariarsimavoq, maannalu Naja ilisimatusaleruni nunatsinnukaqqissinnaanngorpoq.

“Kalaallit Nunaanni sanaartorneq sorpiaallu ajornartorsiutaasarnerat pillugit ilisimasaqanngivippunga. Silap pissusia qanoq sunniuteqartarpa? Kulturi oqaluttuarisaanerlu qanoq sunniuteqartarpat, sanaartoriaatsillu suut atugaaneruppat? Nuummukarlunga apeqqutinut taakkununnga akissutissarsiorpunga. Paasinninniarsarivunga. Alapernaannissaralu pingaartillugu,” oqaluttuarpoq.

Issittumi sanaartorneq imaannaanngitsortaqaqisoq

Apeqqutinullu taakkununnga akissutissarsipallappoq illoqarfiit pingaarnersaanni illorsuit portusuuliat sanaartorneqaqqammersut ilaasa akornanniikkami siunissami qanoq sanaartorluartoqarnerusinnaanersoq misissuiviginiarlugu.

“Sivitsunngitsoq paasilerpara sanaartornermi qanoq ajornartorsiuteqartartigisoq.

Aamma Issittumi sanaartorniarneq immini anguniagaavoq imaannaanngitsoq,” oqarpoq.

“Illorsuup silammut iigai ussiippata ussissarluarneqarsimanngippatalu iikkat ilorliit nillertittassapput. Nillertissimasut suulluunniit attorlugit iluarneq ajorput. Aamma sueq isaassaaq aalarlu katersuutileratarsinnaalluni taamalu oquttoqaratarsinnaanngorluni. Kalaallit Nunaanni oquk sammineqangaatsiarpoq, tamannalu tupinnarpoq tamaani silaannaq panermat.”

Illorsuup ilua isugutseraangat oqoqalersinnaavoq. Ajornartorsiut pilertarpoq illup ilua silataaninngarnit kianneruleraangat, silaannarlu kissartoq silaannarmit nillertumit isugutannerusinnaammat aalaq iikkami iminnguussinnaalertarpoq. Taamaalilluni oqoqalersinnaavoq iikkallu aajartulersinnaallutik.

Suut atorsinnaalluarnersut paasiumallugu Najap sanaartornermi atorneqartut ilaat – soorlu betonit qisuillu – Kalaallit Nunaanni silap pissusianut naleqqunnersut misissuivigai.

“Ph.d.-nngorniuteqarnissara takorloorsimanngisaannaraluarpara,”
– Naja Kastrup Friis

Igalaat angisuut illullu iluani iikkat nillertut

Ilisimatusarnermini paasivaa betoni nunatsinnut naleqquttoq. Aammali paasivaa illup qanoq sananeqarnera najugassaqqissuunissaanut aalajangiisuulluinnartartoq.

“Sumiiffinni tamani taamaappoq. Illu sanalluagaasimanersoq Kalaallit Nunaanni silap pissusiata piffissami sivikitsuararsuarmi paasinarsisittarpaa,” oqarpoq.

“Illorsuarni sanaartoqqammikkani silammut iikkat ajornartorsiutaangaartarput.”

Tamatumunnga pissutaasoq anorimut assiaqummut tunngassuteqarpoq. Assiaqut silammut iikkap iluatungaaniittariaqarpoq silaannaq nillertoq kiffiaat akimorlugu ilummut isaannginniassammat.

“Aammali paasineqarsimavoq betoni manngertumik kiffiaaseraanni anorimut assiaqusiisoqartariaqanngitsoq. Matumani siunertaavoq sulianik naammassiuminarsaanissaq sanaartuutissanillu atuinnginnerunissaq. Eqqoqqissaartumik suliarineqanngippat tamatuma kinguneranik silammut iikkat nillertittassapput. Tamanna iluarpallaanngilaq nillernerulersitsingaarsinnaallunilu,” Naja Kastrup Friis oqarpoq.

“Anorimut assiaqutinik atuinnginnissaq uggornassaaq, naggataatigummi illumi najugaqartut iluarinninngileratarsinnaammata. Iluarisatsinnilu najugaqarnerput ilorrisimaarluta inuunissatsinnut aalajangiisuulluinnartarpoq.”

“Alapernaallunga takkuppunga, aammali inoqarpoq qallunaat alapernaannerannik qatsussilaarsimasunik,”
– Naja Kastrup Friis

Aaqqiissutissaq imaannaanngikkaluarluni pitsaanerpaasoq

“Sanaartoruminartumik ilusilersuinissaq pingaaruteqarpoq. Igalaat nalinginnaasumik angissuseqartinneqarsinnaapput sanaartornermi atortussaarniarfimmi nalinginnaasumi nanineqariaannaaniassammata. Taamaalilluni sanaartugaq aserfallatsaalioruminarnerussaaq kukkunissarlu pinngitsoortinneqarsinnaalluni,” Naja Kastrup Friis isummerpoq.

“Imaassinnaavoq igalaat pingasunik teqeqqullit torraasut, atortussaarniarfimmili nalinginnaasumi pisiarineqarsinnaanngillat, umiarsuakkullu taakkuninnga assartuinissaq sivisusarpoq.”

“Ajoqusernerit kukkunerilluunniit iluarsaatinngikkaanni isugutak isaalersinnaavoq. Suliarineqapallattariaqarporlu. Pingaaruteqarpoq ingutsereriarluni nutaanik sanaartornani sanaartorneqareersunik aserfallatsaaliuinissaq.”

Sanaartornermi angissutsinik nalinginnaasunik atuineq aserortoqaraangallu iluarsaatipallattarnissaat ajornanngippaluppoq. Kisianni taama ajornanngitsigaa?

“Immaqa ajornanngissinnaavoq, matumanili aamma inuit kulturinit, inuiaassutsinit oqaatsinillu assigiinngitsuneersut suleqatigiittarput. Malittarisassiortoqartariaqassaaq, tassami kikkut oqaatsinik sorlernik atuippat, aamma kikkut suut qanoq paasivaat?”

Sanaartornermi kukkusoqartaqaa?

“Suu, kukkusoqartarpoq, annertussusiilu assigiinneq ajorput.”

Qallunaat alapernaatsut

Tassa aaqqiissutissaq anorimut assiaqutinut kiffiaatinullu tunngaannanngilaq. Aammali oqaatsinut kulturinullu tunngavoq, Najammi nammineq paasivaa Nuummut Sisimiunullu ornigulluni misissuiartornermini nalorsarnartoqarsinnaasartoq.

“Alapernaallunga takkuppunga, aammali inoqarpoq qallunaat alapernaannerannik qatsussilaarsimasunik. Taamaammat aamma suliamut tunngagaangata ajuallaatiginaveersaartarpakka. Uannummi tunnganngillat. Silap pissusia allanngoriartupallappoq, naluarpullu ukiuni qulini, 20-ni 50-iniluunniit tulliuttuni sanaartorfissarput qanoq ikkumaarnersoq. Taamaattumik Issittumiinnaanngitsoq aammali nunarsuarmi sumiiffinni allani silap pissusiata qanoq allanngoriartupallatsiginera pillugu paasissutissanik katersisariaqarpugut,” oqarpoq.